در دو قرن اخیر نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سطح جهان با افزایش قابل توجهی همراه بوده است. علت این امر را می توان مکانیزه شدن تولید پس از انقلاب صنعتی دانست.
به این معنی که دیگر به قدرت جسمانی زیادی در مشارکت اقتصادی نیاز نبود از سوی دیگر رشد بخش خدمات در اقتصاد کشورها، سبب ورود بیشتر زنان به فعالیت اقتصادی و خدماتی شد اشتغال زنان در کشور ما نیز در چند دهه اخیر روند صعودی داشته است.
یکی از حوزه های اشتغال زنان که از دیرباز رونق بسیار داشته، تولید صنایع دستی سنتی و بومی است.
در ادامه به بررسی کمی و کیفی اشتغال زنان در بخش صنایع دستی خواهیم پرداخت.
به گفته معاونت توسعه کارآفرینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در سال ۱۳۹۴ نرخ مشارکت زنان کمتر از ۱۵ درصد بوده است. طبق آمار جهانی نرخ مشارکت اقتصادی مردان ۶۵ الی ۷۰ درصد و زنان ۴۵ درصد است.
در کشور ما نرخ مشارکت مردان با میانگین جهانی تقریبا یکسان است، اما درباره زنان این میزان بسیار پایین است. لازم به ذکر است میزان اشتغال زنان در عرصه اقتصاد به ارزش های فرهنگی و سنتی یک کشور وابسته است.
به طور مثال گرایش زنان به ادامه تحصیل و ورود به بازار کار سبب افزایش سن ازدواج و باروری می شود. در جوامعی که ازدواج و فرزند آوری برای زنان در اولویت بالاتری قرار دارد، میزان مشارکت اقتصادی آنان نیز کاهش خواهد یافت.
به عبارت دیگر نهادها و ارزش های فرهنگی یک جامعه، تعیین کننده نرخ مشارکت زنان در اقتصاد خواهد بود.
در کشور ما از دهه ۱۳۷۰ گرایش به ادامه تحصیل در زنان ایرانی رشد چشمگیری یافت به طوری‌که در سال های اخیر ۶۰ درصد از متقاضیان تحصیل در آموزش عالی را زنان تشکیل می دهند
متاسفانه در بازار کار، این مشارکت بسیار کمتر بوده و طبق آمار سال ۱۳۹۳ این نرخ به ۵/۱۲ درصد می رسد. علت اصلی این مسئله را می توان به وضعیت نامطلوب اشتغال در سال های اخیر نسبت داد. درواقع سالانه تعداد زیادی از زنان پس از پایان دوره تحصیلی خود، در زمره بیکاران جامعه قرار می گیرند. از سوی دیگر افزایش هزینه های خانوار، سبب شده بسیاری از زنان برای کمک به اقتصاد خانواده، وارد بازار کار شوند.
کارشناسان حوزه اشتغال زنان بر این باورند که تنها راه حل افزایش نرخ مشارکت زنان، توسعه فعالیت های کارآفرینانه است. در این راستا یکی از مهم ترین ظرفیت های اشتغال زایی برای زنان، حوزه صنایع دستی است.
بر طبق آمار سال ۲۰۰۰ میلادی، بالاترین میزان اشتغال زنان در بخش صنعت، در کشورهای درحال توسعه، مربوط به ایران است. بالاترین درصد میزان مشارکت زنان در بخش صنعت در ایران و مالزی، به ترتیب ۵/۳۴ و ۹/۲۸، گزارش شده است.
نکته مهم اینجا است که این میزان مشارکت بالا به بخش صنایع دستی و به خصوص صنعت فرش اختصاص دارد.
به طورکلی اشتغال زنان به تولید صنایع دستی به خصوص در روستاها و شهرهای کوچک، سابقه ای دیرینه دارد. زنان روستایی از سالیان دور به مدد ذوق و سلیقه خود، در خلق آثار صنایع دستی نقشی برجسته ایفا کرده اند.
در مناطق روستایی در فصولی که کشاورزی رونق کمتری دارد، زنان از طریق صنایع دستی، به کمک اقتصاد خانواده می آیند. همچنین زنان عشایر نیز در تولید صنایع دستی و درآمدزایی برای خانواده، نقش مهمی دارند.
اصولا تولید اغلب رشته های صنایع دستی نیز با ویژگی های زنانه بیشتر هماهنگ است از سوی دیگر برای ایجاد اشتغال زنان سرپرست خانوار نیز صنایع دستی فرصت مناسبی برای درآمدزایی این قشر است.
یکی از مزیت های برجسته اشتغال زنان در صنایع دستی، سازگاری با دیگر وظایف آنان در خانواده است زنان هنرمند در این عرصه می توانند در کارگاه های خانگی به تولید صنایع دستی مشغول شوند و در اقتصاد خانواده نیز نقش پررنگی داشته باشند.
درواقع اشتغال در حوزه صنایع دستی، نیاز به سرمایه گذاری اندک داشته و در مقابل ارزش افزوده بالایی را تولید می کند. این ویژگی به خصوص در مناطق روستایی، به دلیل دسترسی آسان و ارزان به مواد اولیه این تولیدات، برجسته تر است.
در حال حاضر از مسئله بیکاری، می توان به عنوان یکی از معضلات اصلی کشور نام برد. در این میان بیکاری زنان ایرانی به مراتب بیشتر از مردان است. یکی از مهم ترین فرصت هایی که حوزه صنایع دستی ، پیشروی اقتصاد کشور ما قرار داده، ظرفیت اشتغال زایی آن است.
در این حوزه می توان با هزینه ای به مراتب کمتر از بخش های دیگر اشتغال گسترده ای برای زنان جامعه ایجاد کرد.
دیگر ویژگی برجسته اشتغال در حوزه صنایع دستی این است که با ارزش های فرهنگی و اجتماعی ما همخوانی دارد بسیاری از زنان خانه دار و صاحب فرزند، می توانند در فضای خانه، درآمدزایی فراوانی را از این حوزه به دست آورند.
ازاین رو یکی از مهم ترین راهکارهای افزایش مشارکت زنان در اقتصاد جامعه و خانواده اشتغال به صنایع دستی است به نظر می رسد با برنامه ریزی صحیح در این حوزه، می توان از توانمندی های زنان در جهت پیشرفت اقتصادی بهره برد.
