صنایع دستی شیراز

شاید اکثر مردم، شهر زیبای شیراز را با آثار تاریخی معروف آن همچون بازار و مسجد وکیل، حافظیه، سعدیه، آرامگاه خواجوی کرمانی، تخت جمشید و غیره بشناسند؛ اما آنچه شیراز را تبدیل به مهد فرهنگ و هنر این سرزمین کرده است، صنایع دستی و هنرهای سنتی متنوع آن است؛ و به همین دلیل است که عنوان سوّمین شهر جهانی صنایع دستی به این شهر تعلق گرفته است. هنرها و صنایع دستی مختلفی همچون خاتم کاری، سفالگری، معرق کاری، منبت کاری و صنایع دستی دست بافت از جمله گلیم، نمدمالی، جاجیم، گبه و فرش‌های دست بافت و بسیاری صنایع دستی دیگر جزئی از میراث کهن و ماندگار شهر شیراز هستند.

معروف ترین صنایع دستی شیراز

مراکز صنایع دستی شیراز بازارهای این شهر هستند که سوغات و صنایع دستی شیراز را می‌توان در آن‌ها خریداری کرد. بازار قدیمی شهر شیراز که به نام بازار وکیل معروف است، سرای مشیر و بازار حاجی بازارهای اصلی فروش صنایع دستی شیراز هستند که از محبوبیت خاصی در بین گردشگران برخوردارند. بسیاری از صنایع دستی و آثار هنری‌ای که در این بازارها عرضه می‌شوند، توسط دستان هنرمند عشایر و روستاییان اطراف شهر شیراز خلق می‌شوند. ما در ادامه‌ی این مقاله شما را با معروف ترین صنایع دستی شیراز آشنا می‌کنیم تا در خرید خود بهترین انتخاب را داشته باشید.

خاتم کاری

برخلاف تصور بسیاری که اصفهان را مرکز هنر خاتم سازی می‌دانند، شهر شیراز مهد خاتم کاری ایران محسوب می‌شود. در این هنر، اشیاء مختلف چوبی مانند میز، ساعت، گلدان، جعبه آرایشی، جعبه دستمال کاغذی، شطرنج و غیره را با کنارهم قرار دادن مواد اولیه‌ای ازجمله مس، برنج، طلا، استخوان شتر، عاج فیل و چوب مرغوب به شکل مثلث‌هایی کوچک و منظم و با طرح‌هایی خاص مزیّن می‌کنند. خاتم کاری شیراز از دوران صفویه معروف بوده است. شاید بتوان از خاتم کاری روی منبر مسجد جامع عتیق شیراز که قدمتی بیش از 1000 سال دارد، به عنوان قدیمی ترین آثار در این هنر نام برد. از مواردی که ارزش هنر خاتم کاری را بالاتر می‌برد، به کاربردن نقش و نگارهای ظریف تر، استفاده از مواد اولیه مرغوب و طرح های متفاوت و خاص است که همه آن ها را در خاتم شیراز می‌توان دید.

سفالگری

هنر سفالگری از جمله هنرهای اصیل ایرانی است که در اغلب شهرهای ایران و حتی در بسیاری از آثار تاریخی به جامانده از قدیم می‌توان آن را مشاهده است. شهر شیراز نیز از این هنر بی نظیر بی بهره نمانده است. نمونه‌ها و انواع مختلف ظروف سفالی را با گذر از بازارهای این شهر می‌توان به عنوان سوغات و صنایع دستی شیراز خریداری کرد. هنرمندان این ظروف زیبا را از گِل و خاک رس با کمک دست یا چرخ سفالی خلق می‌کنند. پس از آن، با قرار دادن ظروف در کوره، گل پخته و ظروف سفالی آماده‌ عرضه می‌شوند.

منبت کاری

صنایع دستی چوبی شیراز از محبوبیت و شهرت زیادی برخوردار است. منبت کاری یکی دیگر از معروف ترین صنایع دستی شیراز است. اوج این هنر نیز به دوران صفویه بازمی‌گردد. قدیمی ترین اثر آن در شیراز به بقعه متبرکه سید میر محمد از قرن هفتم هجری مربوط می‌شود. شهر آباده در استان فارس به عنوان شهر جهانی منبت شناخته می‌شود و در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این هنر اصیل ایرانی نوعی کنده‌کاری برجسته و حجمی روی چوب است که منبت‌کار با استفاده از قلم و چکش مخصوص، اشکال و نقوش مختلف کشیده شده روی چوب را کنده کاری می‌کند.

معرق کاری

یکی دیگر از صنایع دستی چوبی و معروف شیراز هنر معرق است. در این هنر برخلاف منبت کاری، تکه‌های ریز چوب به اشکال مختلف کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که در قدیم ترکیبی از چوب و فلز بوده است. قدمت هنر معرق کاری از سایر صنایع دستی چوبی بیشتر است. اوج رواج این هنر به دوران سلجوقیان باز می‌گردد که در آن دوران معرق روی اشیاء از ظرافت زیادی برخوردار بوده است. شیرازی‌ها در این هنر ذوق و سلیقه‌ی بسیاری دارند و از انواع چوب با رنگ‌های مختلف در معرق استفاده می‌کنند. به همین دلیل، زیباترین آثار معرق را می‌توان در شیراز دید.

نمدمالی

یکی دیگر از معروف ترین صنایع دستی شیراز هنر سنتی و پرزحمت نمدمالی است. نمد نوعی زیرانداز است که در تولید آن از گره و بافتی استفاده نمی‌شود و تنها با مالیدن، ضربه زدن و فشردن پشم ساخته می‌شود. از خصوصیات طبیعی پشم این است که با ضربه خوردن و تحت فشار قرار گرفتن و کمی رطوبت می‌تواند مستحکم شود و به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار گیرد. امروزه علاوه‌بر نمدهای ساده، نمدهای نقش‌دار نیز تولید می‌شوند و در کنار رنگ‌های طبیعی پشم، از رنگ‌های قرمز، نارنجی، زرد و غیره در تولید آن استفاده می‌شود. نمد کاربردهای مختلفی دارد و بیشتر در تهیه کلاه، پاپوش، زیرانداز، لباس چوپانی و سایر موارد کاربرد دارد.

شیشه گری

شیشه گری یا هنر دمیدن در شیشه یکی از اصیل ترین هنرها و صنایع دستی شیراز و ایران است. در این هنر ابتدا با حرارت دادن به مواد شیشه، آن را نرم می‌کنند و سپس شیشه را به اشکال مختلف شکل می‌دهند. این هنر با توجه به نمونه‌ها و اشیایی که از شهرها و مناطق مختلف باستانی ایران به دست آمده است، قدمت دیرینه‌ای دارد. هنر شیشه گری از دوران هخامنشیان رواج داشته است. متنوع ترین نمونه های ظروف شیشه گری و نقاشی روی شیشه را در شهر شیراز می‌توان مشاهده کرد.

نقره کاری

هنر نقره کاری از هنرهای قدیمی و اصیل ایرانی است. قدمت این هنر به 7000 سال پیش برمی‌گردد که نمونه‌های باستانی زیادی از آن در تپه سیلک یافت شده است. امروزه در بسیاری از شهرهای ایران این هنر هنوز پا برجاست. هنر نقره کاری مانند قلم زنی است که بر روی نقره انجام می‌شود که ابتدا نقره را با قیر می‌پوشانند و پس از کشیدن طرح دلخواه بر روی نقره، قیر را از آن جدا می‌کنند. یکی از شهرهایی که نقره کاری از دیرباز در آن رواج داشته است شهر شیراز است. ظروف، لوازم و زیورآلات نقره‌کاری‌شده شیراز عیار و قیمت بالاتری دارند. سرای مشیر در بازار وکیل یکی از بهترین و معروف‌ترین مراکز نقره فروشی در این شهر است.

گبه بافی

گبه یکی از هنرها و دست بافت های عشایر استان فارس است که به عنوان سوغات و صنایع دستی شیراز طرفداران زیادی دارد. یکی از زیبایی های گبه الهام گرفتن از طبیعت و بهره بردن از نقش‌های ذهنی و خیالی در خلق آن است. گبه های شیراز تنوع بالایی دارند و نقش و رنگ زیادی در آن ها به کار رفته است. گبه عموماً در اندازه های کوچک بافته می‌شود و در بافت آن از الیافی مانند پشم و پنبه و پرز استفاده می‌شود. این دست بافته‌های زیبا در اندازه های قالی، قالیچه و پتو در بازار صنایع دستی شیراز دیده می‌شوند.

گلیم بافی

اگرچه گلیم از صنایع دستی شهرهای مختلف ایران به حساب می‌آید اما گلیم بافته شده توسط عشایر قشقایی استان فارس جزء محبوب ترین و معروف ترین صنایع دستی شیراز است که جایگاه ویژه ای به عنوان سوغات در بین گردشگران به‌ویژه توریست‌های خارجی دارد. طرح های گلیم همچون گبه نیز عموماً نسل به نسل انتقال یافته‌اند و بافندگان به جای طرح‌های از پیش آماده، از طرح ها و نقش‌های ذهنی خود استفاده می‌کنند.

جاجیم بافی

یکی دیگر از صنایع دستی معروف شیراز که هنر دست عشایر و روستاییان است دست بافته هایی به نام جاجیم است. این دست بافته همچون گلیم و گبه از محبوبیت و ارزش هنری زیادی برخوردار است. جاجیم شباهت هایی با گلیم دارد اما نسبت به گلیم ظریف تر است، در بافت آن از نخ‌هایی با رنگ روشن استفاده می‌شود و بافت آن به دلیل استفاده از پارچه‌های نازک و ضخیم حالت برجسته دارد. در بازار صنایع دستی شیراز کیف، کفش، پارچه و رواندازهای جاجیم به وفور به چشم می‌خورد. به دلیل ارزان‌تر بودن قیمت جاجیم در مقایسه با فرش و گلیم، بسیاری از افراد از این سوغات و صنایع دستی شیراز استقبال بیشتری می‌کنند.

پارچه دوزی‌های رنگی عشایر

یکی دیگر از صنایع دستی شیراز که ذکر آن در اینجا خالی از لطف نیست، پارچه‌های رنگی و بسیار زیبای عشایر قشقایی این شهر است که بازار سنّتی شهر شیراز را مزیّن و جذّابتر کرده است. از این پارچه‌های رنگی و نفیس برای دوختن لباس‌های عشایر مانند پیراهن، شال، دامن و شلوار استفاده می‌شود؛ اما بسیاری از گردشگران این پارچه‌های رنگی را برای سوغات و یادگاری خریداری می‌کنند.

گیوه دوزی

پس از پارچه‌های رنگی و دست بافته‌های عشایر، یکی دیگر از محبوب‌ترین و مرغوب‌ترین صنایع دستی این شهر پاپوش‌های گیوه است که بیشتر در شهر آباده و روستای قلات استان فارس بافته می‌شوند. گیوه‌‌های شیراز بیشتر به دلیل نوع گره مورد استفاده در بافت آن معروف هستند زیرا در صورت قیچی شدن گره، آسیب نمی‌بیند. گیوه دوزی مراحل مختلفی دارد و همه مراحل آن با دست انجام می‌شود.

صنایع دستی شیراز تنها به موارد بالا محدود نمی‌شود و این‌ها تنها بخش کوچکی از زیبایی‌ها و هنرهای این شهر دیدنی هستند. صنایع دستی دیگری از جمله گچ بری، آینه کاری، مینا کاری، مینیاتور، قلم زنی، کاشی هفت رنگ، کاشی معرق، رنگرزی و قالی بافی جزء صنایع دستی شیراز به حساب می‌آیند که این شهر را در کنار شهرهایی همچون اصفهان به یکی از مراکز اصلی فرهنگی و هنری ایران تبدیل کرده است.