در دایره المعارف زبان فارسی هنر آراستن سطح اشیاء را با مثلث های کوچک خاتم کاری میگویند که از شکل های کوچک هندسی کنار هم به وجود می آید.
این شکل های هندسی با قرار گرفتن کنار همدیگر نقش بندی زیبایی ایجاد میکنند.
این مثلث هارو از جنس چوب و استخوان و فلزات می سازند.
هر چقدر مثلث ها ریزتر باشند و ظریفتر باشند مرغوبیت بیشتری دارند در یک خاتم برای ساختن یک واحد مهندسی کوچک باید ۳ عدد مثلث و برای بزرگتر ان باید ۴ مثلث به کار رود.
این هنر در امروزه از قبل از صفویه و به دنبال روابط بین ایران و چین به ایران راه یافته است و در شهر شیراز پایه گذاری شده است.
وسایل کار خاتم کاری
در اینجا ما بخشی از لوازم خاتم کاری را برای شما توضیح خواهیم داد.
ابزار
تیز سوهان و چکش و گاز انبر و اره سیم ساب و مثلث ساب و گیره فلزی و مغار و خط کشی ثابت و متر فلزی و خط کش تیردار و گونیا و پرگار.
مراحل انجام کار
خاتم سازی که مجموعه ای از طراحی خاتم و تهیه کردن مواد برش و موارد اولیه برای ایجاد گل و در نهایت ساخت قامه که جسمی معکب مستطیل شکل می باشد که حدود ۴۰ سانتی متر است و از چوب یا خاتم می باشد و برش و تهیه لایه خاتم می باشد.
طراحی زیر سازی خاتم کاری و چسباندن لایه های خاتم بر روی زیرکار های اماده شده و پرداخت و جلا دادن به اشیا خاتم می باشد.
نحوه ساخت خاتم
برای ساخت خاتم از فلز یا استخوان که به صورت مثلث برش داده شده است و کنار هم میچینند که برش های عرضی این مثلث به شکل های هندسی منظم می باشد سپس با چسب سریش برشها نازک را با نظم و ترتیب روی ورق چوب نازک می چسبانند و بعد از خشک شدن آن روی آن را تزئیین میکنند.
بهترین چوب مخصوص خاتم سازی که مناسب این کار باشد چوب عناب و نارنج و افرا و گردو و کیکم و تبریزی و شمشاد و آبنوس و فوفل و بتم می باشد.
انواع استخوان های که به دلیل استحکام و رنگ سفید استفاده میشود که آنهارا در خاتم کاری به کار میروند که عبارتند از استخوان های شتر و اسب و گاو همچنین عاج طبیعی فیل و مصنوعی آن هم در خاتم کاری کاربرد خوبی دارد.
برای استقامت خاتم و مراقت از آن از فلزهای رنگی در خاتم سازی استفاده میشود نقره و آلومینیوم برای رنگ های سفید به کار میرود و برای رنگ زرد از برنج استفاده میشود.
برای به دست اوردن چوب مورد نیاز باید دقت کنید که دارای بافت مناسب باشد و گره و ترک نداشته باشد فلزات هم باید آلیاژ مناسبی داشته باشد.
مصالح خاتم کاری
چوب: چوب فوفل، آبنوس، عناب، شاه چوب، آزاد، بقم، نارنج و چوب شمشاد.
فلز: مفتول های طلایی یا نقره ای، مس، برنج، آلومینیوم.
استخوان: استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل، استخوان مصنوعی
رنگ سبز:این رنگ از ترکیب نشادر، براده مس و سرکه تهیه می شود. استخوان های بریده شده را در ظرف حاوی محلول رنگی می ریزند و مدت شش ماه در معرض نور خورشید قرار می دهند. امروزه از آنجائیکه تهیه استخوان شتر مشکل است، از چوب نارنج به جای استخوان شتر استفاده می کنند و برای رنگ کردن آن، از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده می کنند.
