منبت کاری با چوب یکی از زیباترین صنایع دستی است که، با کمک تلفیقی از هنر، خلاقیت، حوصله هنرمندان و ماده اولیه ارزان و ساده چون چوب خلق می‌شود، هنرمندان این عرصه با کمک قلم و اسکنه ای فلزی طراح های منبت کاری چون : خطوط کوفی ، نقوش اسلیمی ، گل و مرغ و… بر روی چوب پیاده کنند.
در کل می توان اینگونه بیان کرد که منبت کاری یکی از هنرهای دستی ایران است که در بخش صنایع جای می گیرد.
منبت کار به هنرمندی می‌گویند که ، با کمک ابزار و همچنین با کمک خلاقیت و دستان هنرمند چوب سخت را تراش میدهد، کنده کاری و حکاکی می کند و نقوش برجسته بر روی چوب ایجاد می کند.
منبت کاری از گذشته تا به امروز بسیار مورد توجه ایرانیان بوده است و در آثار تزیینی و حجمی به کار گرفته می شود.
چوب مخصوص منبت کاری
کاملا مشخص است که ماده اصلی منبت کاری چوب می‌باشد که می تواند طیف وسیع از چوبهای جنگلی را شامل گردد.
به طور عمده در منبت کاری از چوب درختان:
- گردو
- شمشاد
- گلابی
- راش
- چنار
- توسکا
استفاده می شود در منبت کاری باید به این نکته توجه داشت که طرحی که می‌خواهیم بر روی چوب کار کنیم به نوع چوب بستگی دارد و باید در انتخاب چوب دقت کرد.
چوب استفاده شده منبت کاری باید سرده و محکم باشد و استفاده از چوب های با بافت هنر در منبت کاری جایی ندارد ، علاوه بر فشردگی و استحکام چوب باید به سلامت و یکپارچگی چوب نیز توجه داشته باشید.
تفاوت منبت کاری و معرق کاری
منبت کاری به معنای کنده کاری روی چوب است ولی در معرق با کنار هم قرار گرفتن تکه های چوب اثری زیبا به وجود می آید ، در کل معرق چوب نوعی نقاشی است که روی چوب کشیده می شود و به جای قلمو و رنگ از تیغ اره جداسازی قطعات چوبی استفاده می شود.
در هر دوی این هنر های زیبا از ابزارهای برنده و تیز استفاده می شود و هنرمندان طرحهای زیبا و بدیع ای را با کمک این ابزار آشکار می سازند ، اما نکته ای ظریف در منبت کاری وجود دارد که در معرق کاری دیده نمی شود و همچنین بعضی از ویژگی ها نیز درمعرق کاری وجود دارد که در منبت کاری نیست و این در نوع بکارگیری ابزار و انجام و پیاده سازی کار می باشد.
در کلی معرق با برشهای ظریف بر روی چوب به اشکال مختلف معنا پیدا می کند ولی در منبت کاری هنرمند با حجم سازی و حجم دهی به چوب جان می بخشد. منبت کاری به سه روش انجام می شود.
انواع منبت کاری
منبت کاری نیز مانند دیگر صنایع دستی دارای شاخه های متفاوتی می باشد.
ویتلینگ ( whittling)
منبت کاری با نام مجسمه سازی معروف می باشد : در دل هر مجسمه نهفته است که هنرمند مجسمه ساز آن را کشف کرده و از دل چوب با کمک ابزار روش های تیز و به اصطلاح بافت دار از دل چوب بیرون میکشد . معمولاً مجسمه‌ها و محصولاتی که به این سبک ساخته می‌شوند زاویه‌دار هستند.
منبت‌کاری گرد و هموار.
همانطور که از اسم آن پیدا است محصولی که با این روش ساخته می‌شود دارای لبه‌های گرد و بدون زاویه است.
منبت کاری تراشه ای
این روش با استفاده از چاقو، اسکنه و چکش انجام می‌شود و روش این منبت کاری بر پایه تراش دادن چوب است.
منبت کاری برجسته
در این نوع منبت کاری طرح‌هایی برجسته درون چوب ایجاد می‌کنند.
ابزار منبت کاری
برای تهیه ابزار نیاز به سرمایه زیادی نیست، در منبت کاری برای برش شکل دهی چوب به مجموعه ای از ابزارها نیاز است ، استفاده درست از این ابزارها به مهارت نیاز دارد پس بهتر است آموزش منبت کاری را حتماً قبل از پرداختن به این رشته در مراکز و آموزشگاه‌های منبت کاری ببینید.
ابزار منبت کاری شامل:
- انواع چاقو های منبت کاری
- قلم های تراش
- گوژ
- سوهان آهنی
- کاغذ روغنی ، پوستی یا کالک
- اره مویی
- پتک چوبی
- گیره نجاری
- میز کار منبت کاری
- چکش پلاستیکی یا چوبی
- ابزار تفکیک وی – v شکل
- مغار منبت کاری( مغار تخت، مغار نیم باز، مغار گلویی یا گیلویی ، مغار مشفره)
مراحل منبت کاری
پس از انتخاب چوب مناسب برای منبت کاری برای اینکه بتوانی هنری زیبا خلق کنید باید مراحل زیر را انجام دهید.
- ابتدا باید طرح منبت را انتخاب کنید.
- بعد از آن باید طرح مورد نظر را بر روی چوب مخصوص منبت کاری منتقل کنید.
- کار را با گیره مخصوص بسته و سطح چوب را در صورت نیاز نفت بزنید تا چرب نرم شود.
- دوربری: برای شکل گیری منبت، ابتدا خطوط اصلی را دوربری می‌کنند و سپس زمینه ی اطراف آن را کنده کاری می‌کنند.
- کنده کاری: استفاده از مغار تخت ، ابتدا چوب های اضافی کناره های زمینه را در نهایت های چوب های اضافی بخش میانی زمینه را برمی‌دارند.
- سپس زمینه را مغار صاف و یکنواخت می‌کنند، شما می توانید این کار را دستگاه فرزدستی هم می توانید انجام دهید.
- در نهایت طرح را با مغار های مختلف فرم داده و روی آن را تزئین می کنند.
حرف آخر
به طور کلی منبت کاری همانطور که در قبل گفتیم نیاز به فضای بسیار بزرگ ندارد ،البته این نکته را باید در نظر داشته باشید که نوع چوب و ابزار مورد استفاده از جمله موارد بسیار تاثیر گذار در ایمنی سختی نتیجه نهایی کاراست و یادگیری منبت کاری برای هنرمندان و به خصوص کسانی که با نقاشی طرح های تجسمی آشنایی دارند بسیار آسان و سریع می باشد، بنابر این می‌توان از این رشته صنایع دستی به عنوان یکی از مشاغل خانگی استفاده کرد و از آن به درآمد زایی رسید.
