شهر کرمان مرکز استان کرمان است که در جنوب شرق ایران واقع شده است و دارای آب و هوایی کویری است. مردم دیار کریمان بسیار خونگرم و مهمان‌نواز هستند که قدمت شهر آن‌ها به دوران هخامنشی برمی‌گردد. 660 اثر ملی ثبت شده و هفت اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو به استان کرمان تعلق دارد. همین تعداد آثار نشان دهنده اهمیت بالای تاریخی و فرهنگی این خطه پهناور از سرزمین‌مان است. کرمان با داشتن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی مختلف و صنایع دستی متنوع یکی از تاریخی‌ترین و دیدنی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود. خوراکی های سنتی، سوغات و صنایع دستی کرمان از شهرت جهانی برخوردار هستند و محبوبیت زیادی در بین گردشگران دارند.
معروف ترین صنایع دستی کرمان
یکی از خاطرانگیزترین قسمت‌ها در سفر به هر شهر، خرید صنایع دستی مختص آن شهر است. شهر کرمان با صنایع دستی بسیار زیاد و متنوع خود از این قائله مستثنا نیست. از دیرباز، بازار قدیمی کرمان به نام بازار گنجعلی‌خان محلی برای عرضه صنایع دستی و سوغات این شهر بوده است. کرمان صنایع دستی اصیلی همچون فرش، جاجیم، ترمه بافی، ظروف مسی، خورجین بافی و غیره دارد که گردشگران با هر سلیقه‌ای می‌توانند با سفر به این شهر سوغات موردعلاقه خودشان را خریداری کنند. استان کرمان یکی از مناطق پیشرو در کشور در زمینه دوخت های سنتی و پارچه بافی نیز است. در ادامه به معرفی معروف ترین صنایع دستی این شهر زیبا و کویری می‌پردازیم.
قالی کرمان
معروف ترین صنایع دستی کرمان که از قدیم شهرت جهانی داشته است هنر قالیبافی آن است. قالی های دستباف کرمان که حاصل دسترنج هنرمندان در کارگا‌ه‌های قالیبافی این استان است، به دلیل استفاده از پشم و نخ پنبه مرغوب از کیفیت بالایی برخوردار هستند و طرح و رنگ آن‌ها همواره جزء نفیس‌ترین و زیبا‌ترین بافته‌های جهان بوده است. بسیاری معتقد هستند که قالی کرمان هر چه بیشتر پا بخورد، اعلاتر و رنگ آن بهتر می‌شود. از ویژگی‌های منحصربه فرد قالی کرمان این است که طرح و نقش‌های تکراری در آن به ندرت دیده می‌شود و در قالی‌های کرمان به‌طور میانگین بیش‌از 15 رنگ به چشم می‌خورد و بسیار طبیعت‌گرا، پرکار و دارای نقش‌مایه‌های ریز هستند. می‌گویند جهانگرد معروف مارکوپولو از نخستین افراد سرشناس در دنیا بود که دلباخته فرش دست بافت کرمان شد. از مناطق مهم قالیبافی در کرمان شهرستان راور است که دارای 2500 کارگاه قالیبافی است و قالی‌های تولیدشده راور از مرغوب‌ترین فرش‌های دستباف کرمان به شمار می‌روند.
پته دوزی
پس از قالی کرمان، هنر زیبای پته دوزی را می‌توان معروف ترین صنایع دستی این شهر معرفی کرد که تنها مختص شهر کرمان است. پته دوزی نوعی سوزن دوزی سنتی و ازجمله هنرهای خانگی است که توسط زنان و دختران هنرمند کرمانی دوخته می‌شود. در این هنر طراحان ابتدا طرح‌هایی بر روی پارچه ایجاد می‌کنند. سپس، با استفاده از نخ‌های رنگی و پشمی دوخته می‌شود. پارچه زیری پته به نام عریض معروف است و پته دوزی روی عریض‌هایی با رنگ‌های سفید، زرد، قرمز، سورمه‌ای، قهوه‌ای، سبز، نارنجی، عنابی و مشکی صورت می‌گیرد. آنچه که پته دوزی را از سایر دوخت‌های سنتی متمایز می‌کند این است که در دوخت پته از هیچ گره‌ای استفاده نمی‌شود. از جمله طرح‌های معروف پته می‌توان به طرح درخت زندگی، ترنج، سرو و نقش حیوانات و پرندگان اشاره کرد. وسایل مختلفی مانند رومیزی، زیرلیوانی، جانماز، قندان، کوسن، پرده، روتختی و غیره که با هنر پته دوزی آراسته شده‌اند را می‌توان به عنوان سوغات از این شهر خریداری کرد.
ظروف مسی
از دیگر صنایع دستی معروف کرمان هنر مسگری است و کرمان را به‌عنوان شهر مس ایران می‌شناسند. به دلیل وجود معدن مس در استان کرمان، یکی از قطب‌های تولید ظروف مسی در ایران شناخته می‌شود. اگر در سفر به این شهر به بازار قدیمی آن سری بزنید، اولین صدایی که در فضای بازار در گوش می‌پیچد، صدای ابزار ساخت ظروف مسی است که استادکاران این هنر مشغول ساخت آن‌ها هستند. ظروف مسی در برخی دیگر از شهرهای تاریخی ایران همچون اصفهان و زنجان نیز ساخته می‌شود؛ اما ظروف مسی ساخته‌شده در کرمان مانند قابلمه، لیوان، پارچ، کفگیر، سینی، تابلوهای مسی و غیره به دلیل مرغوبیت مس این شهر از محبوبیت بالایی در بین گردشگران برخوردار هستند.
شالبافی
هنر شالبافی قدمت دیرینه‌ای در کرمان دارد که سابقه آن به هزار سال پیش برمی‌گردد. این هنر حتی پیش از قالیبافی در کرمان رواج داشته و گفته می‌شود که طرح‌های قدیم قالی کرمان از طرح های شال گرفته شده است. شال کرمان به لحاظ ریزبافی و نازکی شهرت دارد و آن را بسیار شبیه شال‌های کشمیر اروپایی می‌دانند. شال کرمان به دلیل استفاده از رنگ و الیاف ارگانیک جزء محصولات دستی طبیعی به حساب می‌آید. این حرفه در قدیم جزء مشاغل رایج کرمان بوده است که بیش از نیمی از مردم کرمان از طریق شالبافی امرار معاش می‌کرده‌اند. در قدیم، بزرگان و ثروتمندان از شال در لباس‌های خود استفاده می‌کردند یا به عنوان یک کالا و سوغاتی گرانبها آن را به دیگران هدیه می‌دانند. امروزه دیگر این حرفه مانند گذشته در کرمان رونق ندارد اما در سال‌های اخیر تلاش‌هایی به منظور احیاء و رونق مجدد این هنر در کرمان صورت گرفته است.
گلیم شیریکی پیچ
یکی دیگر از صنایع دستی کرمان گلیم است که معروف ترین آن گلیم شیریکی پیچ یا گلیم سوزنی است که قطب تولید آن شهر سیرجان و روستای دارستان است. این روستا به عنوان دهکده گلیم جهان در یونسکو به ثبت رسیده است و این نوع گلیم شهرت جهانی بدست آورده است. آنچه که گلیم شیریکی پیچ را از سایر گلیم ها متفاوت می‌سازد، ظاهر زیبا و خاص آن نسبت به گلیم‌های معمولی است؛ به دلیل ریزنقشی و نقش و نگارهای زیاد ظاهر آن شبیه قالی است و بافت آن مانند بافت قالی پیچیده است و نیاز به وقت و تجربه و هنر دارد. گلیم شیریکی پیچ نشان جغرافیایی بین المللی صنایع دستی را نیز دریافت کرده است. این نشان نشانه ای است که تمام خصوصیات، کیفیت و مرغوبیت یک کالا را به یک منطقه خاص جغرافیایی به عنوان مبداء نسبت می‌دهد و آن را از هرگونه کپی‌برداری محفوظ نگه می‌دارد.
گبردوزی
هنر گبردوزی یکی دیگر از صنایع دستی کرمان است که قدمت تاریخی زیادی دارد و آن را به دوران ساسانیان نسبت داده‌اند که توسط زرتشتیان عرضه شده است. به همین دلیل، به نام ” زرتشتی دوزی” نیز شناخته می‌شود. طرح های استفاده شده در گبردوزی بیشتر شامل اشکال هندسی، درخت، گل، مرغ و خروس و طاووس است که بر روی پارچه‌های ریز بافت با نخ ابریشمی نقش می‌بندند. این هنر به دلیل ظرافت زیاد گفته شده است که در دوران باستان بر روی هنر اروپاییان، چینی‌ها و ژاپنی‌ها تأثیر گذاشته است. این دوخت بسیار شبیه پته دوزی است و نقش و نگارهای به‌کاررفته در آن ریشه در باورهای زرتشتیان و ایرانیان دارد. در این هنر بیشتر از رنگ‌های روشن و زنده مانند سرخ و سفید و سبز استفاده می‌شود و بخشی از لباس زنان زرتشتی به این دوخت مزیّن شده است.
خوس دوزی
یکی دیگر از هنرهای اصیل و قدیمی که متعلق به کرمان است و از دوخت‌های سنتی این شهر محسوب می‌شود، هنر خوس دوزی است. در این هنر، طرح های مختلف با به‌کارگیری الیاف طلا و نقره روی پارچه دوخته می‌شوند. آنچه که این هنر را متمایز کرده است، کشیده نشدن طرح ها پیش از دوخت روی پارچه است یعنی نقش و نگارها به صورت ذهنی توسط هنرمند روی پارچه ایجاد می‌شوند. این هنر بیشتر از صنایع دستی مردم جنوب استان کرمان است که طرح‌های خوس‌دوزی‌شده را بر روی لباس‌های زنانه بیشتر استفاده می‌کنند.
ترمه بافی
ترمه پارچه‌ای گرانبها است که در نقاط مختلف ایران با طرح‌های متنوع بافته می‌شود و به‌خصوص در شهر یزد از شهرت زیادی برخوردار است. اما در منابع تاریخی، خاستگاه بافت ترمه در ایران را کرمان دانسته‌اند. این هنر از اولیل دوران صفوی در ایران رونق گرفته است. ترمه از جمله محصولات پرطرفدار در ایران است که آن را با مواد اولیه‌ای مانند کرک، پشم و یا ابریشم می‌بافند. ترمه از زمره هنرهایی است که ابتدا در انحصار زرتشتیان بوده و سپس در بین عموم مردم رواج پیدا کرده است. طرح ها و نقش‌های زیادی در ترمه به‌کار می‌رود. از مهم‌ترین طرح‌ها در ترمه می‌توان به “بته جقه” اشاره کرد که از سرو ایرانی که از نمادهای زرتشتی است الهام گرفته شده است.
سیس بافی
یکی دیگر از هنرهای اصیل و صنایع دستی کرمان، هنر سیس بافی با الیاف درخت خرما است که از محصولاتی است که از درخت خرما به دست می‌آید. این هنر در شرق استان کرمان، شهرستان‌های بم، نرماشیر، ریگان و فهرج، رونق خوبی دارد و در زمره آثار میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسیده است که پیشینه‌ی آن را همزاد با نخلستان‌های سر به فلک کشیده در این شهرستان‌ها می‌دانند. سیس یا همان گیس درخت خرما الیافی است که در کنار درخت خرما می‌رویند و رها می‌مانند. در سیس بافی با درهم آمیختن این الیاف به صورت تار و پود محصولات متنوعی مانند حصیر، سبد و ریسمان و غیره تولید می‌کنند.
اینها تنها بخشی از صنایع دستی کرمان بودند. علاوه‌بر این موارد، هنرهایی نظیر خورجین بافی، عریض بافی، حصیر بافی، آجیده دوزی، قلم زنی، معرق و مشبّک چوب و قالیچه‌های افشاری از صنایع دستی اصیل کرمان هستند که بسیاری از آن‌ها امروزه دیگر از رونق افتاده‌اند.
