خاتم کاری چیست؟ یکی از هنر های اصیل و زیبای قدیمی است که پیشینه ای طولانی دارد و به گونه ای جز هنر های ترکیبی در صنایع دستی به حساب می آید، صنایع دستی ترکیبی ، صنایعی هستند که در ساخت آن از چندین ماده اصلی استفاده می کنند، به عنوان مثال در هنر فیروزه کوبی از مس و فیروزه استفاده می شود اما در منبت کاری فقط از چوب استفاده می شود، حال خاتم کاری نیز اینگونه است از چند ماده اصلی برای تهیه و تولید آن استفاده می شود.
تاریخچه خاتم کاری
در رابطه با تاریخ دقیقی که خاتم کاری بوجود آمده است مدارک و شواهد محکمی برای یک زمان وجود ندارد، یک سری اعتقاد دارند که این هنر از زمان قبل از اسلام بوجودآمده و یکسری اعتقاد دارند در زمان سلجوقیان این هنر پدید آمده است اما مدارک و شواهد بیشتری وجود دارد که می گویند این هنر از زمان قبل اسلام بوجود آمده است و تا به ایران رسیده و شروع به شناخته شدن و فراگیر شدن کرده است، دوران سلجوقیان بوده است.
دوران شکوفایی اصلی این هنر در ایران زمان صفویان بوده است و بعد از آن در زمان قاجاریه به دلیل بی توجهی به هنر دوباره کم رنگ شد تا دوران پهلوی که به همت شخص عطا الملک یک مدرسه هنر های دستی تاسیس شد و دوباره این هنر احیا شد؛ در دورانی که این هنر در اوج بود شاهکار های بسیاری زیبا، زیاد، عظیم و در عین حال ظریفی ساخته شد از جمله منبر خاتم کاری در مسجد جامع عتیق شیراز، سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز، منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان، درب‌های تالار اینه کاخ گلستان و … .
خاتم سازی
خیلی از افراد ممکن است فکر کنند که خاتم سازی با خاتم کاری متفاوت است اما اینگونه نیست، از اولین مرحله ساخت خاتم تا برش، خاتم سازی نام دارد و از این مرحله تا آخر را به خاتم کاری می شناسند؛ اگر به دنبال یک تعریف برای خاتم سازی هستید؛ خاتم یک ترکیبب از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع مختلف است که با استفاده از مواد اولیه متفاوت در رنگ‌های مختلف تشکیل می‌شود، این هنر از چند ضلعی های که از مثلث شروع می شود و حتی تا ده ضلعی هم پیش می رود، ایجاد می شود.
چند ضلعی ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند به علاوه هرچقدر مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم شما مرغوب‌تر است، در ساخت یک طرح خاتم، برای ایجاد کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین اندازه آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌رود.
مراحل خاتم کاری
اگر بخواهیم مراحل خاتم سازی را به صورت جزئی و ریز به ریز بگوییم بسیار طولانی و تخصصی می شود اما اگر بخواهیم مراحل بسیار مهم و اصلی را بگوییم بدین صورت است:
1. آماده کردن نقشه برای مشخص کردن چگونگی چیدن قطعات خاتم
2. تهیه و آماده کردن مواد مورد نیاز اولیه بر اساس نوع کار و نوع طرح
3. پیچیدن خاتم (گل‌ها)
4. برش قطعات به علاوه پرس کردن آنها
5. انتخاب کردن زیرساخت (سطحی که قرار است خاتم روی آن قرار بگیرد)
6. چسباندن برش های خاتم روی قسمت زیرساخت
7. پرداخت و جلاکاری
خاتم کاری روی چوب
شاید بسیاری گمان کنند که خاتم کاری فقط روی چوب انجام می گیرد اما شما می توانید در اینترنت با یک سرچ ساده مانند آموزش خاتم کاری روی مس مشاهده کنید که خاتم کاری روی سطوحی مانند چوب، مس، طلا، شیشه، سفال و … انجام می گیرد اما نوعی از آن که بیشتر استفاده می شود خاتم کاری روی چوب و مس است.
انواع طرح های خاتم کاری
انواع طرح‌های خاتم‌کاری را به دو بخش نقش‌های حاشیه و نقش‌های متن تقسیم می کنیم.
• طرح لوزی
• طرح جوسیمی
• طرح شمسه
• طرح خورشیدی
• طرح طاقی
• طرح توگلو
و ….
مهم‌ترین نمونه‌های خاتم
• خاتم نه گلی ساده
• خاتم ابری
• خاتم شش ضلعی با لغت قمی
• خاتم گره
خاتم کاری شیراز
شهر شیراز زادگاه هنر خاتم سازی است پس بسیار طبیعی است که خاتم کاری شیراز یکی از هنر های خاص این شهر باشد و سبکی خاص در تولید آن به کار برود که همین مورد باعث می شود این خاتم، از سایر خاتم ها در شهر های دیگر بسیار متفاوت باشد؛ در اصل شخص خاتم کار چندین هنر را همزمان با هم دارد از جمله هنر هایی مانند منبت ، حکاکی، نجاری، مینیاتور و… و این باعث متمایز شدن خاتم شیراز با دیگر شهر ها می شود.
خاتم کاری اصفهان
خیلی ها گمان می کنند که اصفهان زادگاه و مرکز اصلی خاتم کاری در ایران است اما در واقع شیراز زادگاه این هنر است و بعد از دوران صفویه این هنر به اصفهان آورده شده است و به صورت بسیار حرفه ای پیگیری و تولید شده است تا حدی که امروزه اصفهان به مرکز این هنر تبدیل شده است، دلیل اینکه پایتخت این هنر اصفهان شد، این بود که در دوران صفویه که اوج این هنر بود هنرمندان و استادان ماهر زیادی به این شهر آمدند و شروع به آموزش دادن کردند و اینگونه شد که نسل های بعد استادان ماهر در اصفهان تربیت و ماندگار شد.
قیمت خاتم کاری
در بین خاتم کاری هایی که در دسترس هستند اگر به دنبال محصولی با کیفیت هستید باید به سراغ خاتم کاری های موجود از شیراز و اصفهان بروید، به طبع هر چه کفیت بالا تر باشد قیمت هم بالا تر است؛ البته این موضوع به محصولی که می خواهید خریداری کنید هم بستگی دارد که چه اندازه ای دارد، طرح آن چیست، از کدام مواد اولیه برای تهیه آن استفاده شده است و … ، اما باز هم با وجود این موارد نمی توان قیمت مشخصی را برای این گونه محصولات تعیین کرد زیرا هر ساله قیمت مواداولیه، ابزار و وسایل آن تغییر می کند و طبیعی است که قیمت محصول هم متغییر باشد.
اما به طور کلی قیمت محصولاتی که در شهر اصفهان و شیراز تولید شده یا از آنجا آورده شده بیشتر از کالا های تولیدی در دیگر شهر ها می باشد، البته می توانید از فروشگاه های اینترنتی هم خرید خود را انجام دهید در صورتی که امکان خرید حضوری را ندارید اما باید دقت کنید که محصول تقلبی را به عنوان محصول اصلی به شما نفروشند.
