آموزش دواتگری از آن دست هنرهایی است که شاید آنقدر با آن آشنایی نداشته باشید که حتی نام آن را نشنیده باشید، اما باید بدانید که این هنر شاخه ای از فلزکاری است و یکی از هنرهای باستانی است که به فراموشی سپرده شده است، امروز کسانی که از او یاد می کنند او را با نام دواتگری می شناسند؛ در این آموزش می خواهیم شما را با این هنر قدیمی آشنا کنیم.
دواتگر یعنی چه ( دواتگری چیست )
زمانی که شما با استفاده از چکش کاری به روش سرد وسایل و ظرف هایی فلزی را با فلزاتی از جنس طلا، برنج، نقره، ورشو و غیره می سازید به آن دواتگری گفته می شود؛ کلمه دواتساز و دواتگر بر گرفته شده از کلمه ای قدیمی به نام ” دوات “است که به معنا ی جای قلم و قلم تراش و جای مرکب بوده، می باشد؛ برای تشخیض دواتگر یکی از مهم ترین مشخصه های آن این است که با فلزاتی که ارزش زیادی ندارند، کار نمی کند به همین دلیل به آن ” نقره کاری ” نیز می گویند.
نگاهی به هنر دواتگری
در گذشته این هنر بسیار بزرگ و با شکوه بوده و افراد زیادی در این صنعت مشغول به کار بودند و استاد کاران با استفاده از آلیاژ های مختلف در کار خود، فلز هایی با کاربرد متفاوت می ساختند؛ در دنیای مدرن امروز شما این هنر را با نام های دیگری همچون زرگری، مسگری ، رویگری، ورشو سازی و سماور سازی نیز مشاهده می کنید.
یکی از مهم ترین محصولاتی که نقطه عطف این هنر به حساب می آید، سماور است؛ این محصول در قرن نوزده میلادی وارد ایران شد و توسط دواتگران ایرانی و صنعت سماور سازی به این مکانی که امروزه دارد رسید؛ دیگر محصولات دواتگری شامل انواع بخاری، منقل ، قهوه جوش ، تابه ، سینی و غیره می شوند؛ از دیگر محصولات تخصصی دواتگری که در شیراز هم ساخته می شود، قاشق و چنگال می باشد.
این صنعت یک هنر تکمیلی می باشد زیرا از محصولاتش در دیگر صنایع نظیر میناکاری، طلاکوبی، حکاکی، قلمزنی و غیره استفاده می شود؛ البته دواتگری را در گذشته می توان به عنوان صنعت تکمیلی نام برد زیرا با ورود و ساخت محصولات فلزی با دستگاه ها در کارخانه ها این هنر رو به نابودی پیش می رود.
ابزار دواتگری
قبل از شروع هر کاری ابتدا باید ابزار و وسایل مورد نیاز آن را تهیه کنیم:
• چکش و سندان
• چکش سنگین
• چکش نیم هلال کف تخت
• چکش چوبی
• چکش سرکاس
• چکش کف تک
• سندان میخ نصفه
• سندان کف قلوه
• سندان معروف به نای کاس
• پرگار فلزی
• انواع انب
• انواع سوھان معمولی و مویی
• انواع قیچی
• گاز و مشعل
• فرچه
• دستگاه نورد
مراحل دواتگری
1. اندازه زدن با پرگار
حرفه ای بودن شخص در کار زمانی تعیین می شود که ظرف مورد نظر شامل یک دایره بریده شده افزایش یا کاهش باشد.
2. برش ورق با قیچی
3. حرارت دادن ورق برش خورده
ورق نقره هنگام رول شدن سیاه می شود و نیاز است که آن را چکش کاری بکنید.
4. معلق کردن ورق نقره در محلول زاغ و آب (سفید کردن)
برای بازگرداندن رنگ اصلی نقره به این محلول اضافه می شود.
5. چکش کاری
با سندان ته قلوه و چکش ته ساده شروع می شود. تیغه را لمس کنید( با چکش ) تا محدب شود؛ چکش زدن و چرخاندن هم زمان ظرف، بیشتر زمان را می گیرد؛ این روند تا زمانی که استاد کار به شکل دلخواه خود برسد تکرار می شود.
به عنوان مثال، اگر زیرساخت برای حکاکی باشد، محصول آماده شده را به حکاک تحویل می دهید و بعد از حکاکی، آسیاب صافکاری نهایی را انجام می دهد و هرگونه تغییر شکل را با پتک صاف می کند.
روش های ساخت ظروف در دواتگری
» ساخت وسایل به شکل یک تکه یا بدون درز
در این فرآیند ابتدا ورق را به صورت دایره‌ای برش می‌دهند که شعاع آن برابر با ارتفاع ظرف مورد نظر است، مرکز آن را روی سندان قرار می‌دهند و با چکش به صورت مارپیچی از مرکز به محیط آن هدایت می‌شوند و ضربات جانبی روکش را به کاسه تبدیل می کنند؛ سپس به صورت وارونه روی سندان قرار داده می شود و دهانه ظرف را به شکل یک گلدان یا مانند آن با ضربات متداول در می آورند.
» ساخت وسایل به روش خم کاری یا با استفاده از دستگاه
در این روش از دستگاهی به نام «سه سیستم ( سه نظام ) » استفاده می شود. ابتدا یک صفحه فلزی گرد بریده و با قالب های چدنی به دستگاه وصل می کنیم و در حالی که دستگاه روشن است و فلز و قالب با پین های فولادی 50 سانتی متر می چرخد، فلز را سفت کرده و روی قالب قرار می دهیم؛ در نتیجه ورق فلزی شکلی به خود می گیرد.
» ساخت وسایل به شکل چند تکه یا درزدار
چندین ورق فلز را به شکل مستطیل برش دهید تا طول و عرض آنها با حداکثر اندازه محیط و ارتفاع ظرف مورد نظر مطابقت داشته باشد. سپس لبه دو طرف ماشین کاری شده با چکش به اندازه ای نازک می شود که نصف قطر اصلی باشد. سپس آن طرف های نازک شده را به هم وصل کرده و به شکل دلخواه درآورید. اما این صفحات برای حکاکی مناسب نیستند زیرا لبه های صفحات نازک هستند و در حکاکی و تزیین مشکل ایجاد می کنند. در نتیجه اکثر حکاکی ها ظروف یک تکه یا بدون درز را ترجیح می دهند.
مشخصات یک محصول دواتگری با کیفیت
⊕ استفاده از مواد با کیفیت در محصولاتی که روی آنها قلمزنی و حکاکی و بسیاری از موارد دیگر انجام نمی گیرد و در واقع ساده هستند، بسیار مهم می باشد و ورقه فلزی که می خواهید استفاده کنید نباید هیچگونه ضایعات و ناصافی را داشته باشد.
⊕ هنگام ساخت آلیاژ برای استفاده در کار باید به میزان و درصد ترکیبی آن دقت کنید چون تاثیر زیادی در کیفیت دارد.
⊕ صرباتی که با چکش وارد می کنید باید مشخص باشد اما به صورن حرفه ای و ظریف، هرچه ظرافت کار شما بیشتر باشد نشان می دهد زیر ساخت کار شما با کیفیت تر و ارزش کار شما نیز بیشتر است.
⊕ در آخر به طور کلی هرچه فلزی که شما در کار استفاده می کنید گران بها تر یا آلیاژ مورد استفاده شما بهتر باشد، ارزش و کیفیت کار شما هم بیشتر است.
