هنر سرامیک سازی یکی از صنایع بزرگ و مهم امروزه ایران و جهان است؛ کاربرد این صنعت و هنر در دنیای جدید بسیار حائز اهمیت است زیرا در خیلی از جوانب مختلف و صنایع دیگر کاربرد دارد؛ در صنعت ساخت ابزار بهداشتی مانند دست شور، ساخت وان حمام، تزئینات هایی مانند سرویس بهداشتی و حمام، ساخت برخی وسایل مانند گلدان ها و ظرف های غذا خوری و غیره و بسیاری از موارد دیگر، از سرامیک استفاده می شود؛ با ما در این مقاله همراه باشید تا با این هنر به طور کامل آشنا شوید.
سرامیک چیست
کلمه ی سرامیک دارای ریشه یونانی است و از لغت سانسکریت به معنای اغلام پخته شده، گرفته شده است اما خود سرامیک به ماده ای که با استفاده از سیلیکات ها ساخته و حرارت داده بشود، اطلاق می شود؛ که در چندین سال اخیر، حدود یک سوم از صنایعی که در دنیا موجود می باشند، شامل سرامیک می شوند به عنوان مثال می توان به لعاب مینا سازی، وان و دستشویی، کاشی، بلور، سفال، آجر‌های نسوز و معمولی، ظروف فلزی لعابی، لوازم بهداشتی و بسیاری از موارد دیگر اشاره کرد.
تاریخچه سرامیک سازی
با توجه به شواهد و تحقیقات باستان شناسان دریافته ایم که انسان از حدود 2400 سال پیش ساخت سرامیک را شروع کرده بود؛ با توجه به آثار یافت شده سرامیک ها دارای نقش های انسان ها و پیکره حیوانات به علاوه تخته صاف و توپ بوده است. هنوز مشخص نیست که به چه دلیل این سرامیک ها ساخته می شدند.
سفال یکی از مهم ترین و قدیمی ترین آثار هنری دست بشر است که از ابتدای پیدایش سفالگری پایدار بوده است، مردم ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن در شاه راه تمدن ها، نه تنها از نخستین هنرمندان سفالگری بودند، بلکه غالب ترین سازندگان به شمار می رفتند؛ سرامیک در ایران در چهار منطقه مسکونی رواج دارد:
1. منطقه غربی رشته کوه های زاگرس در نزدیکی کرمانشاه
2. کرانه جنوبی دریای خزر
3. آذربایجان شمال غربی
4. جنوب شرقی ایران
کاربرد سرامیک
ابتدا سرامیک ها را به دو دسته تقسیم می کنیم:
• سرامیک سنتی
گروهی از سرامیک ها هستند که به طور سنتی ساخته و تهیه می شوند.
• سرامیک پیشرفته
سرامیک های پیشرفته گروهی از سرامیک ها هستند که دارای اجزاء، تکنولوژی ساخت پیچیده و کاربردهای حساس تری هستند و دسته بندی های مختلفی برای آنها در نظر گرفته می شود:
» سرامیک‌های مهندسی
» شیشه سرامیک ها
» الکتروسرامیک ها
» بیوسرامیک‌ها
ابتدا بیایید ویژگی های سرامیک های پیشرفته را بررسی کنیم:
- خواص الکتریکی و مغناطیسی منحصر به فرد
- ویژه استحکام بالا
- مقاومت در برابر خوردگی بالا
- مقاومت بالا در برابر دماهای بالا
- مقاومت در برابر سایش و خوردگی و دوام
حال به سراغ کاربرد سرامیک ها می رویم:
1- استفاده به عنوان ابررساناهای سرامیکی
2- استفاده از سرامیک در پزشکی و فناوری های پیشرفته زیستی
3- سرامیک های مورد استفاده در صنایع کامپیوتر
4- استفاده سرامیک در صنعت الکترونیک
5- استفاده از سرامیک در ماشین های پیشرفته
سرامیک سازی در خانه
شما می توانید این هنر را در خانه نیز انجام دهید و خودتان سرامیک درست کنید اما قبل از شروع کار بیایید بررسی کنیم که چه ابزار و وسایلی برای این کار نیاز است.
ابزار و وسایل مورد نیاز سرامیک سازی
⊕ سنگ‌شکن (Cernsher)
⊕ آسیاب (آسیا)ها
⊕ همزن (Blunger)
⊕ آهن‌رباها
⊕ الک‌ها
⊕ ورز دهنده‌ها (Extrude)
⊕ چرخ سفالگری
⊕ دستگاه جیگر و دستگاه جولی
⊕ ماشین ریخته‌گری (Casting Machine)
⊕ دستگاه پرس
⊕ ابزار تراش‌دهنده
⊕ ابزارهای برداشت گل و کنده‌کاری روی بدنه
⊕ ابزارهای شکل‌دهنده
⊕ قالب
مراحل ساخت سرامیک
مرحله‌ی یک: ساخت بدنه
ابتدا خاک رس را با آب مخلوط کنید، نتیجه یک مخلوط پلاستیکی چسبناک خواهد بود، گل به دست آمده را قالب زده و قالب می زنند سپس خشک می کنند و اگر رطوبت نداشته باشد در فر می گذارند و دمای فر را به تدریج تا دمای 800 تا 5 تا 6 ساعت افزایش می دهند به 1000 درجه سانتیگراد برسد. سپس فر را خاموش کرده و صبر کنید تا خنک شود؛ جسم به دست آمده در برابر آب بسیار قوی و مقاوم است.
مرحله‌ی دو: لعاب کاری
لعاب از ترکیب انواع خاک و سنگ مانند کائولن، کوارتز، نخ دندان و برخی مواد شیمیایی مانند کربنات سدیم، براکس، اسید بوریک و گاهی برخی مواد خاص ساخته می شود، لعاب را ابتدا با ترکیب های مختلف و به رنگ دلخواه درست می کنند و سپس به روش های مختلف روی اجسام مختلف قرار می دهند، اجسام لعاب دار را برای پخت مجدد در فر گذاشته و پس از پخت می توان از آن استفاده کرد.
برای اطلاعات بیشتر می توانید مقاله ” آموزش ساخت سرامیک در 7 مرحله ” را مطالعه کنید.
چند نکته در رابطه با ساخت بدنه
• نوع خاک مورد استفاده برای هر نوع ظرف و بدنه متفاوت است و برای ساخت بدنه باید خاک های مختلف و پودرهای سنگ معدنی مخصوص در اندازه های معین را با هم ترکیب کرد تا بدنه مورد نظر به دست آید.
• اگر چسب کف استفاده شده زیاد باشد یا آلودگی های کفپوش زیاد باشد، هنگام خشک کردن یا پخت در فر ترک می خورد و می شکند. برای حل این مشکلات باید رابطه خاک و سنگ را در آزمایشگاه مشخص کنند.
• انواع رس عموماً از انواع کائولن، انواع کوارتز و کوارتزیت، انواع فلدسپات و گاه از موادی مانند کربنات کلسیم، اکسید روی و تالک استفاده می کنند.
• پس از مخلوط کردن خاک های مختلف، آنها را در آسیاب استوانه ای می ریزند و دانه های خمیر سخت چینی یا ابریشم را می ریزند و با آب مخلوط می کنند تا نرم شوند.
• مخلوط لجن و آب که دوغاب نامیده می شود، سپس در دستگاهی به نام همزن با پروانه متحرک ریخته شده و از صافی عبور داده می شود و سپس آب اضافی از طریق فیلتر، فیلتر می شود.
• در نهایت پس از خروج از دستگاه فیلتر پرس، فرم های گل حدود یک ماه در گل فروشی ها نگهداری می شوند تا تخمیر لازم انجام شود.
• در سالهای اخیر سازمان هنرهای زیبای کشور برای تهیه گل و سایر مراحل آماده سازی بدنه سرامیکی ماشین آلات جدیدی را در ایران معرفی کرد و چرخه های سفالگری از مبتدی به حرفه ای تغییر یافت.
