شورای جهانی صنایع دستی یا به اختصار WCC، در تاریخ 10 ژوئن (20 خرداد) سال 1964 به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی و یک نهاد وابسته به سازمان یونسکو تأسیس گردید تا با هدف ارتقای جایگاه صنایع دستی در جهان و پاسداشت از آثاری که از دل فرهنگ، تاریخ و تمدن ملت‌های مختلف و با دستان مردان و زنان هنرمند در این کره‌ی خاکی خلق می‌شوند بتواند به صلح پایدار جهانی و بهبود آینده آنان کمک کند.
ایران با قرار داشتن در جایگاه 31 در جهان به عنوان صادرکننده صنایع دستی، از پیشگامان اصلی در این حوزه است که از 600 اثر معرفی و ثبت شده در شورای جهانی صنایع دستی، حدود 450 اثر و صنعت دستی را به خود اختصاص داده است.
تاکنون از سراسر دنیا، 48 شهر و روستا در شورای جهانی صنایع دستی سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسیده‌اند که به عنوان «شهر و روستاهای جهانی صنایع دستی» شناخته می‌شوند.
از میان شهرها و روستاهای ایران، 11 شهر و 3 روستا در فهرست جهانی یونسکو تاکنون ثبت شده‌اند که افتخار بسیار بزرگی برای مردم ایران و خصوصاً هنرمندان این شهرها و استان‌ها به ارمغان آورده است.
صنعت صنایع دستی و هنرهای دستی به صنایع و آثاری گفته می‌شود که توسط دست افراد هنرمند و خلاق با استفاده از ابزار و مواد اولیه و بومی هر منطقه ساخته می‌شوند و ترفندها و فنون ساخت آن‌ها از نسلی به نسل دیگر گذشته و به امروز رسیده است.
با ما همراه شوید تا با هنرهای دستی این شهرها و روستاهای کشور عزیزمان و ویژگی‌های منحصربه فرد آن‌ها که هر کدام به ثبت جهانی رسیده‌اند بیشتر آشنا شویم.
هنرهای دستی شهر جهانی صنایع دستی خلّاق
اصفهان شهری با قدمت تاریخ فرهنگ و تمدن ایران و مهد صنایع دستی ایران به لحاظ قدمت، ارزش و آثار هنری از جایگاه ویژه‌ای در ایران و جهان برخوردار است که همواره با نام «نصف جهان» شناخته می‌شده است.
با وجود اینکه شهر اصفهان با داشتن آثار و ابنیه تاریخی متعدد از ارزش تاریخی زیادی در ایران برخوردار است، شهرت آن بیشتر مدیون هنر و صنایع دستی متعدد و خلاقانه صنعتگران این شهر است که آن را به اولین شهر جهانی صنایع دستی ایران تبدیل کرده است که در سال 1395 به ثبت جهانی رسید.
بیشتر از 130 رشته صنایع دستی از جمله، میناکاری، قلمزنی، خاتم‌کاری، فیروزه کوبی، قلمکاری، زری بافی و صدها هنر و صنعت دست‌ساز دیگر در این شهر وجود دارد که قدمت برخی از آن‌ها به صدها سال پیش و قبل از دوران صفویه برمی‌گردد و به همین دلیل است که سال‌ها پیش از حکومت صفوی به شهر صنعتگران ماهر شهرت داشته است.
هنرهای دستی دومین شهر جهانی صنایع دستی ایران
شهر زیبای شیراز به عنوان پایتخت فرهنگی و دومین شهر ادبی جهان یکی از محبوب‌ترین و پربازدیدترین مراکز جهانگردی و توریستی ایران به حساب می‌آید که با داشتن جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و ادبی مهمی همچون آرامگاه حافظ و سعدی و تخت جمشید نقش مهمی در تاریخ کهن باستانی و بزرگ ایران برعهده دارد.
بخش مهمی از اقتصاد شهر شیراز با داشتن 80 رشته فعال به واسطه صنایع دستی نفیس این شهر است که در سال 1398 توسط شورای جهانی صنایع دستی یونسکو به ثبت رسید و شایستگی حضور در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی را دریافت کرد.
تولیدات و هنرهای دستی این شهر در حوزه صنایع دستی شامل رشته‌های بسیار متنوع و مخلتفی است که همگی گویای پیشینه‌ی تاریخی و اصالت آن‌ها و خلاقیت و نوآوری صنعتگران و هنرمندان این شهر باصفا با مردمان خونگرم است.
صنایع دستی شیراز بسیار متنوع است که حوزه‌هایی مانند صنایع چوبی (منبت، معرق، خاتم)، شیشه‌گری سنتی، دست‌بافته‌های سنتی (گلیم، حصیر، گبه، جاجیم، بوریا)، نگارگری، کاشی و سرامیک (کاشی هفت رنگ، کاشی معرق)، هنرهای فلزی (قلم زنی و نقره کاری) و انواع دیگر هنرها را شامل می‌شود.
فرش‌های شهر جهانی فرش
شهر زیبا و قدیمی تبریز با تاریخ چندهزارساله به دلیل پیوند غرب به شرق از طریق جاده ابریشم به شهر «دروازه مشرق زمین» شهرت یافته است و از میان صنایع دستی و هنرهای مختلف این شهر، فرش دستبافت تبریز شهرت جهانی دارد و به عنوان یک کالای صادراتی با کیفیت بالا ارزآوری قابل توجهی برای کشور به همراه داشته است.
شهر تبریز به خاطر فرش‌هایش و هنر فرش بافی که در دوران صفویه در این شهر شکوفا شد و از مهم‌ترین محصولات صادراتی در حوزه صنایع دستی ایران است، در سال 2015 در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت گردید.
استفاده از طرح‌های مختلف، قدمت و زیبایی از ویژگی‌های فرش تبریز است که آن را در میان فرش‌های ایرانی و در دنیا باارزش و متمایز کرده است.
سنگ‌های قیمتی شهر جهانی گوهرسنگ
پایتخت معنوی ایران، شهر مشهد، به دلیل وجود گونه‌های مختلف (39 گونه) از سنگ‌های قیمتی در سال 2016 در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شد که استخراج سالانه سنگ‌های قیمتی فیروزه و عقیق با میزان بالا و سنگ‌های استخراج شده دیگر همچون جاسپر، روبی، سافیر، آمیتیست و آکوامارین از جمله دلایل شایستگی این شهر برای حضور در میان شهرهای جهانی صنایع دستی است.
90 درصد کارگاههای تولید جواهرات و سنگ‌های قیمتی و محصولات زینتی دینی مانند انگشتر و تسبیح و کارگاههای سنگ تراشی در کشور در شهر مشهد قرار گرفته‌اند که از آن با نام شهر گوهرسنگها یا شهر سنگ‌های قیمتی ایران یاد می‌شود.
این استان به لحاظ سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی ظرفیت تولید بالایی دارد و منبعی غنی برای صادرات گوهرسنگها در حوزه صنعت سنگ‌سازی به حساب می‌آید.
ملیله‌کاری ظریف شهر جهانی ملیله
شهر زنجان با داشتن جاذبه‌های تاریخی، طبیعی، فرهنگی و هنری مختلف به لحاظ گردشگری و اقتصادی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
هنر ملیله‌کاری این شهر علاوه بر صنعت چاقوسازی که شهرت جهانی دارد، توانسته است این شهر را در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی یونسکو قرار دهد.
ماده اصلی و اولیه در هنر ملیله کاری نقره است که آن را به مفتول‌هایی بسیار نازک تبدیل می‌کنند و ظروف مختلف نقره با نقش‌های بسیار ظریف با آن تولید می‌کنند که تمام مراحل آن با دست انجام می‌شود.
گیوه‌های شهر جهانی کلاش بافی
شهرستان مریوان از شهرهای استان کردستان در سال 2017 به دلیل بافت کلاش (گیوه) ثبت جهانی یونسکو شد، این گیوه‌ها از مواد طبیعی بومی ساخته می‌شود و بافت آن قدمتی بیش از هزار سال در این شهر دارد.
این منطقه به خاطر برخورداری از فرهنگ سنتی، محصولات و صنایع دستی متنوعی در حوزه پوشاک و نساجی دارد که «کلاش» به عنوان نوعی گیوه از بارزترین مشخصه‌های لباس سنتی مردم کردستان است که تماماً توسط دستان هنرمند مردان و زنان کرد ساخته می‌شود.
منبت کاری‌های شهر جهانی منبت
آباده، شهری با قدمت چندین هزار ساله و با تاریخ و فرهنگی غنی به دلیل تولید نفیس‌ترین نمونه‌های هنر منبت‌کاری در فهرست صنایع دستی جهان در سال 1397 ثبت گردید.
منبت به هنر برجسته‌کاری روی چوب گفته می‌شود که یکی از قدیمی‌ترین هنرهای دستی ایران و خاستگاه آن شهر آباده در استان فارس بوده است.
ظرافت و کنده‌کاری‌های عمیق از شاخصه‌های اصلی منبت‌کاری‌های شهر آباده است، این هنر ارزنده شهر آباده کاربردهای مختلفی دارد که هم در معماری برای ساخت در و پنجره و هم در ساخت مبلمان و ظروف به کار می‌رود و دارای شاهکارهایی تاریخی و نفیس در موزه‌های مختلف ایران و جهان است.
زیلوهای شهر جهانی زیلوبافی
شهرستان میبد در استان یزد با سابقه‌ای هفت هزارساله در صنایع هنری در سال 2018 عنوان شهر جهانی زیلوبافی را به خود اختصاص داده که زیلوهای پنبه ای دستبافت این شهر به خاطر سازگاری با محیط زیست از دیرباز به عنوان فرش یا زیرانداز استفاده می‌شده اند.
قدیمی‌ترین زیلوی بافته شده متعلق است به سال 808 هجری قمری که در موزه این شهر نگهداری می‌شود و نشان از قدمت تاریخی و منشاء این هنر در شهر میبد دارد.
سفالگری شهر جهانی سفال‌ها
پایتخت سفال ایران و جهان شهر کوچکی در استان همدان به نام «لالجین» با شهرت جهانی است که هنر سفالگری آن در سال 1395 موفق به ثبت در فهرست جهانی صنایع دستی یونسکو شد.
پیشینه سفالگری در این شهر به هزارسال پیش بازمی‌گردد که ماده اولیه آن برای ساخت ظروف سفالی خاک رس مرغوب این منطقه است.
ظروف سفالی فیروزه‌ای لالجین دارای طرح‌های منحصر به فردی است که به کشورهای دیگر نیز صادر می‌شود.
گلیم شیریکی پیچ شهر جهانی گلیم
شهر سیرجان در استان کرمان زادگاه نوعی گلیم دستبافت به نام «شیریکی پیچ» است که با مواد اولیه طبیعی و گیاهی بافته و رنگ‌آمیزی می‌شود و در سال 2017 به ثبت جهانی صنایع دستی یونسکو رسید.
از ویژگی‌های گلیم شیریکی پیچ سیرجان استفاده از طرح‌ها و نقش‌هایی غیرتکراری است که بدون به کارگیری طرح اولیه به صورت ذهنی و الهام‌گرفته از احساسات شخصی هنرمند بافته می‌شود.
مبلمان سنتی شهر جهانی مبلمان منبت
در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی در سال 1398، شهرستان ملایر در استان همدان موفق به ثبت جهانی شد که هنر ساخت مبلمان منبت‌کاری شده از دیرباز در این شهر وجود داشته است و امروزه رونق زیادی پیدا کرده است.
بیش از نیمی از تولیدات مبلمان سنتی و منبت ایران از این شهر است که به برخی از کشورهای همسایه و خاورمیانه نیز صادر می‌شود.
چادرشب‌های روستای جهانی چادرشب بافی
روستایی به نام «قاسم آباد» در استان گیلان به دلیل بافت ذهنی و بدون نقشه چادرشب‌های زیبا و الهام‌گرفته از طبیعت در فهرست روستاهای جهانی یونسکو در سال 2020 ثبت جهانی شد.
چادرشب بافی قدمت تاریخی 2000 ساله در این منطقه دارد و زنان گیلانی هنگام شالیکاری آن را دور کمر می‌بستند، اما امروزه برای تزیین به عنوان روتختی، رومیزی، سفره و غیره نیز به کار می‌رود.
سفال‌های دست ساز روستای جهانی سفالگری
روستای کلپورگان در استان سیستان و بلوچستان با هنر سفالگری 7 هزارساله خود توانست در سال 2017 به عنوان نخستین روستای ایرانی در فهرست روستاهای جهانی صنایع دستی ثبت یونسکو شود.
در این روستای کوچک، هنر سفالگری با همان شیوه قدیمی خود بدون چرخ سفالگری و با دست زنان هنرمند این خطه انجام می‌شود.
از ویژگی‌های سفال روستای کلپورگان نقش‌ها و طرح‌های خاص و بسیار اصیلی است که به شکل نقوش باستانی و اشکال هندسی به روی سفال نقش بسته‌اند و بسیار شبیه سفال‌های قدیمی و ماقبل تاریخ هستند.
در ساخت این سفال‌ها به جای لعاب از رنگ قهوه‌ای یا مشکی سنگی به نام «تیتوک» که از جنس منگنز است، استفاده می‌شود.
پارچه‌های سنتی روستای جهانی توبافی
هنر «توبافی» یا پارچه بافی سنتی از هنرهای قدیمی روستای خراشاد منطقه بیرجند در خراسان جنوبی است که این هنر قدمتی 300 ساله دارد و این روستا توانسته است عنوان روستای جهانی صنایع دستی را در سال 2018 از آن خود کند.
در این هنر، محصولات پارچه‌ای و پارچه‌های سنتی با کاربردهای مختلفی مانند سفره، حوله، دستمال، شال و غیره، با استفاده از مواد اولیه ابریشم، پشم، پنبه و کتان و با ابزارهای سنتی بافته می‌شوند و جزء یکی از پرفروش‌ترین محصولات صنایع دستی ایران و این استان هستند.
