یکی از صنایع زیبا و مهم تاریخی هنر ترمه بافی است. ترمه ها پارچه های لطیف و ارزشمند و گرانبها است . این پارچه‌ها از دو سری نخهای تار و پود بافته می‌شود، به صورتی است که پود ها پشت پارچه آزاد است و در بافتن می‌رود و این موضوع باعث شده که اکثر ترمه ها برای اینکه غیر قابل آسیب پذیری باشند آستر کشی می شود. جنس ترمه بیشتر از الیاف پشم یا ابریشم می باشد و اکثر طرح‌های این پارچه های نفیس دارای جلوه خیره کننده‌ای از طرح های رنگی و زیبا و متفاوت بته جقه می‌باشد، که خود این نقوش نیز برای خود داستانی دارند. عشق هایی با سرهای خمیده که در فرهنگ ایران و دین زرتشت نشانه تواضع ،خضوع و خشوع در برابر خود و خالق جهانیان است.
مراحل بافت ترمه ( آموزش گام به گام ترمه دوزی )
- تهیه مواد اولیه مصرفی. نخستین مرحله بافت ترمه تهیه مواد اولیه آن است، این مواد بیشتر از جنس پشم و ابریشم می باشد ،برای بافت ترمه از پشم های سفید که دارای الیاف بلند می باشد، استفاده می کنند.
- شستن پشم ها بعد از این که پشم‌های مرغوب تهیه شد، برای اینکه چربی ها و چرخ های پشم ها پاک شود و آماده برای مرحله رنگرزی شود آنها را شستشو می دهند.
- سفید کردن پشم. که به دو صورت انجام می‌گیرد .(به روش پهن کردن ۲ به روش گوگرد دادن.)
- ثابت کردن رنگ بعد از از اینکه پشم ها را سفید کردند، برای این که مواد رنگرزی به خوبی به خورد پشم ها رود، با کمک موادی که به آن دندانه می گویند قدرت جذب رنگ ها را در پشم ها بالا میبرند. رایج ترین رنگدانه هایی که استفاده می شود از قبیل:زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ کلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر که مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره که مواد گیاهی بودند .
- رنگرزی با رنگهای طبیعی و گیاهی. این رنگ ها اکثر از طبیعت گرفته می شود. این رنگ ممکن است از ریشه ، تنه ، برگها ، گل ، میوه و یا پوست گیاهان بدست آید . چون حفظ پارچه های ترمه پشمی بسیار مشکل است و در اثر رطوبت و بید از میان رفته اند و اطلاعات کمی از رنگ آنها باقی مانده است. انواع ترمه ها انواع ترمه های ایرانی و کشمیری به دسته های زیر تقسیم می شود : 1- شال چهرقدی : اندازه آن 5/1*5/1 می باشد و برای روسری یا بقچه بکار می رود که هم لچک ترنجی آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .
شال راه راه : که بر دونوع است :
الف) شال راه راه پهن
ب) شال راه راه باریک
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سلیقه افراد در استفاده از آنها دارد .
- شال اتابکی : از نوع کشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود.
- شال بندی : نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یک گل یا یک بته می خورد.
- شال محرمات : به نوعی شال راه راه گفته می شود که پهنای رههای آن متفاوت است .
- شال کشمیری : به انواع شالهای بافت کشمیر گفته می شود که معروفترین آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزنی و نقشه درختی می باشند.
- شال زمردی : نوع اعلای شال کشمیری است که زمینه نیلی با نقشه بته جقه و رنگهای بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی دارد.
- شال کرمان : به تمام شالهای بافت کرمان گفته می شودو انواع گوناگون دارد .
- شال امیری : همچنانکه از نامش پیداست از انواع درباری و اعلای شالهای کشمیری است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزنی آن دیده شده است .
- شال یزدی : ترمه های یزدی به ترمه های بافت منطقه یزد گفته می شود که اکثرا یا راه راه هستند و یا گلهای شاه عباسی می خورند که قدیمی و نایاب هستند.
روش نگهداری ترمه
با توجه به اینکه ترمه ها دارای تراکم بسیار زیاد پودها است، دارای مقاومت بالایی نیز می باشد ولی ترمه ها به رطوبت و نور حساس هستند و نور خورشید می تواند ترمه ها را کمرنگ کند بخصوص قسمتهای تیره چون نور بیشتری را جذب می کند، تغییر رنگ بیشتری ایجاد می شود .
از طرفی چون که ترمه ها دارای آستری یراق هستند در شستشوی آنها نباید از آب داغ و مواد شیمیایی استفاده شود، بنابراین بهترین راه شستشوی ترمه ها خشکشویی ها می باشند .
ترمه ها چون از جنس پشم هستند در برابر دید نیز بسیار حساس هستند بنابراین بهتر است از نفتالین برای دو ماندن بیت ها است ترمه های نفیس استفاده شود.
تاریخچه ترمه
ترمه یا تیمه واژه ایست هندی به معنی درخت سرو خمیده . این پارچه رنگی زیبا در یزد تولید می شود. زادگاه اولیه آن در کشور کشمیر است، ولی بعد برخی معتقد هستند ،که این هنر از ایران به کشمیر نیز راه یافته است.
از پیشینه تاریخی ترمه مدارک زیادی در دست نیست ولی با توجه به اینکه بیشتر آثار موجود ترمه از دوران صفوی کشف شده است این نشان می دهد که این هنر در دوران صفوی رواج داشته است. این هنر در دوره شاه عباس صفوی به اوج شکوفایی و تکامل خود رسید ،که شهره جهان گشت و به یکی از محصولات صادراتی ایران مبدل شد.
در گذشته نقش‌های ترمه را به روش انگشتی می بافتند ، ولی امروزه از دستگاه چهاروردی (که برای شعربافی و نساجی سنتی به کار می‌رود) استفاده می‌شود. ترمه‌بافی از اوایل دوران صفویه در ایران رونق داشته ولی در عصر جدید و تکنولوژی بسیار بافت این ترمه ها کمرنگ شده است و تنها در یزد و (در اداره کل هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، برای حفظ و احیای این هنر) کارگاه‌های ترمه‌بافی وجود دارند.
